Even het nieuws doornemen
Om het nieuws van deze (en afgelopen weken) goed te kunnen begrijpen, moet ik het met jullie over het boek 1984 van George Orwell hebben. Orwell scheef dit boek in 1948, draaide de laatste twee cijfers om.
Het boek is vooral beroemd geworden, omdat Orwell een aantal aspecten van onze samenleving akelig precies voorspelde (en dat in 1948!). Zo is daar het beruchte motto: Big Brother is watching (eigenlijk zonder ‘you’). En dat wij in al ons doen en laten in de gaten worden gehouden, is maar al te waar.
De hoofdpersoon van 1984, Winston Smith, werkt op het ministerie van Waarheid, en zijn werk daar lijkt heel erg op bepaalde aspecten van het allesoverheersende nieuws van deze tijd, de oorlog in Oekraïne.
Het is zijn taak om constant de geschiedenis aan te passen aan wat Big Brother wil. Dus als er een held is gesneuveld in een oorlog tegen een land waarmee BB nu bevriend is, dan heeft die held of nooit bestaan of is eigenlijk een deserteur. Dus moeten alle kranten en tijdschriften aangepast worden aan de nieuwe ‘situatie’. Winston Smith doet dat werk samen met tientallen collega’s, die vaak -zonder dat zij dat weten – aan hetzelfde artikel werken, zodat zij ongemerkt elkaar controleren.
Heel vooruitziend is dat Orwell de term ‘doublethink’ (= dubbeldenk) heeft bedacht. Dat is het vermogen om twee tegenstrijdige gedachten tegelijk te kunnen hebben. Bijvoorbeeld: er is een oorlog in Oekraïne maar dat is geen oorlog. En het marineschip Moskva is wel gezonken, maar dat komt door brand en storm, niet door Oekraïense raketten. Maar we gaan wel de Oekraïners straffen voor die aanval. En dat er volgens het weerbericht geen storm was, had slechts tot gevolg dat de weerman werd ontslagen, want ook het weer moet zich aan Poetins wensen aanpassen.
En, nee, er zijn geen Russische mariniers bij die ramp omgekomen, die zijn gewoon vermist en komen ongetwijfeld nooit meer boven water. O nee, tevoorschijn, bedoel ik natuurlijk.
Dat dubbeldenk speelde deze week een grote rol bij ander nieuws.
Het recht op abortus stond weer in de belangstelling, omdat in Amerika het Hooggerechtshof zich daar opnieuw over gaat buigen. In Nederland roerde dus de SGP bij monde van Kees van der Staaij zich weer. Een mooi staaltje van dubbeldenk bij die partij. De SGP is zeer principieel tegen abortus, omdat God wikt en beschikt over het leven, en niet de mens, zeker niet de vrouw. Maar daarentegen is de SGP de enige politieke partij in Nederland die openlijk voor de doodstraf is.
De Russische minister van Buitenlandse Zaken gaf ook knap gevonden voorbeelden. Hitler, zo zei hij, had Joods bloed (bekend verhaal, is aantoonbaar onjuist), dus de ergste anti-semieten waren eigenlijk Joden. En al die ellende van de concentratiekampen met 6 miljoen doden? Eigen schuld, dikke bult. De Joden hebben zichzelf de veewagons ingeduwd en daarna zichzelf vergast en verbrand. Natuurlijk weten de Russen zelf wel dat dit niet kan, maar als Lavrov dat zegt, dan moet dat toch wel minstens een kern van waarheid bevatten.
Is 1984 dus een goed boek? Ja en nee. Het boek hinkt op twee gedachten. Orwell beschrijft een verboden romance tussen Winston en Julia. Liefde in 1984 mocht namelijk alleen maar gericht zijn op Big Brother en niet op een ander. Seks en kinderen maken werd zeker toegestaan, maar dan heette dat ‘je plicht voor de partij doen’. Je begrijpt dat veel burgers regelmatig erg grote behoefte hadden om die plicht te vervullen.
Maar daarnaast wilde Orwell vooral zijn ideeën kwijt over de gevaren van een totalitaire staat, zodat het liefdesverhaal regelmatig onderbroken wordt voor een lange verhandeling daarover.
Nee, dan leest zijn Animal Farm, een satire op een communistische maatschappij, veel makkelijker.
In dat boek nemen de dieren het gezag op hun boerderij over, de varkens grijpen al snel de macht en gedragen zich als de oligarchen van Poetin.
Als de andere dieren de varkens wijzen op de hoofdregel uit hun manifest: ‘Alle dieren zijn gelijk’, blijkt dat motto ineens veranderd in: ‘Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere.’ Dat geldt zeker voor Poetin en zijn kliek.
